Біреуден біреу артылса

«Біреуден біреу артылса...» («Әсетке») - Абайдың 1889 жылы жазған өлеңі. Әрқайсысы 4 тармақты 7 шумақтан тұрады. Арнау өлең.

Мұнда оқыған, көзі ашық адам мен қараңғы кісі, біліктілік пен надандық, парасаттылық пен пасықтық бір-біріне қарсы қойып, салыстырылады. Ақын адамнан тек өнеріне, біліміне, ақыл-парасатына қарай артық саналуға тиіс деп есептейді. Автордың пайымдауынша, ақиқат, шындық, дұрыстық әрдайым оқығанның, білгеннің жағында. Талапшыл, ізденгіш адам ойлаған мақсатына жетеді, өмірден өзінің қалағанын табады. Кейбір деректер бойынша Абай бұл өлеңді Әсетке арнап жазған тәрізді. Бұған өз маңына үйір болып жүрген жас ақынның жеке мінезіндегі кейбір ұнамсыз жәйттер себеп болса керек. Өлең 8 буынды, -а, -а, -б, -а ұйқасы үлгісінде жазылған. Сөз саптауы жатық, көркемдік дәрежесі жоғары. «Ит керген ешкі көзденіп» деген сияқты тек А-дың өзіне ғана тән өрнектері бар. Алғаш рет 1909 ж. С.-Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұғылының өлеңі» атты жинақта жарияланған. Басылымдарында аздаған текстол. өзгерістер кездеседі. Мүрсейіт қолжазбаларында, 1909, 1945 жылғы жинақтар да 5-шумақтың 4-жолы «Не білсін өнер ізденіп» делінсе, 1933, 1957, 1977 жылғы басылымдарда бұл жол «Не қылсын енер ізденіп» болып берілген. Туынды орыс тіліне аударылған. Ж. Ысмағұлов.

• Біреуден біреу артылса өлеңіне әні

Абай «Біреуден біреу артылса» өлеңіне ән шығарған. Бұл ән Абай поэзиясы мен музыкалық шығармаларының тығыз байланысып жатқанын танытады. Ән халық әуенімен сарындас. Әннің үш үлгісі бар. 1-түрін Е. Г. Брусиловский 1934 ж. Ә. Қашаубаевтан Алматыда жазып алып, хатқа түсірген. 2-түрін Семей қ-нда 1937 ж. Ә. Ысқақовтан комп. Л. Хамиди жазып алып, нотаға хаттаған. Ал, әннің Абай нақышына ете жақын түрін 1984 ж. М. Мұқамеджановадан өнер зерттеушісі Қ. Жүзбасов үш шумақты бірден қамтитын әуен-сазын нотаға түсірген. Әннің 1- және 2-түрлері бір-бірімен өте ұқсас болса, 3-түрінде өлең-өрнек кестесі ауыспалы, әр түрлі бунақ құрылыстарымен ерекшеленіп, әуен-сазымен де бөлекше тұрады. Әннің әуені мен ырғақтық қалпы өлең өрнегімен тығыз байланыстылығын байқатады. 1- және 2-түрі - 3/ 4, 2/4, 3/4, 3/4, 6/4, 3/4, 4/4 өлшемінде айтылса, 3-түрі - 3/4, 4/4, 3/4, 4/4, 4/4, 4/4, 4/4 өлшем негізінде құрылған. Ән-өлеңнің М.Мұқамеджанова берген үлгісі тың өлең өрнектерін көрсетіп отыр. Ол 3 + 2 + 3, 3 + 2 + 3, 2 + 3 + 3, 2 + 3 + 3, 3+2 + 3, 3 + 3 + 2, 3 + 2 + 3 елең кестесімен ерекшеленеді, яғни бұған сәйкес әуен-саз бен муз. ырғақтың өзгеше екенін аңғартады. Қ.Жүзбасов.